23/10: Ψυχικές άμυνες
Ορίζουμε ως άμυνες τις ψυχικές εκείνες λειτουργίες, οι οποίες σκοπό έχουν τη μείωση ή την εξάλειψη κάθε αλλαγής που θα έθετε σε κίνδυνο την ισορροπία και τη συνοχή του ατόμου ως βιοψυχικής οντότητας. Είναι φανερό πως ο βιολογικός αυτός ορισμός της έννοιας των αμυνών έλκει την καταγωγή του από τους νόμους της φυσικής (θεωρία του Fechner) και του αλεξιερεθιστικού συστήματος. Την τάση, δηλαδή, του συστήματος των νευρώνων να διατηρούν την ένταση στο χαμηλότερο δυνατό σημείο ή ακόμη στο επίπεδο του μηδενός. Το αλεξιερεθιστικό αφορά μια αρχική βιολογική προστασία, παραδείγματος χάριν το δέρμα, του ανώριμου ακόμη ψυχισμού. Η εσωτερίκευσή του είναι η βάση των αμυνών. Οι αμυντικοί μηχανισμοί είναι και δομικοί, αφού δομούν το ψυχικό όργανο (ιδιαίτερα η απώθηση, η διχοτόμηση και η προβολή), και έχουν ως τόπο λειτουργίας τους το ασυνείδητο μέρος του εγώ (δηλαδή οι μηχανισμοί άμυνας είναι ασυνείδητοι).
Ονομάζουμε προάγγελους αμυνών τις πρώτες ψυχοσωματικές αντιδράσεις του νεογέννητου οργανισμού (το μωρό κάνει εμετό, φτύνει, στρέφει το κεφάλι του στο δύσφορο ερέθισμα). Απώθηση, άρνηση, προβολή, παλινδρόμηση, διχοτόμηση, διάψευση, προβλητική ταύτιση, μετουσίωση είναι μερικές από τις άμυνες που ανήκουν πια στον ψυχικό χώρο.
Αυτό το μάθημα επεκτείνει το υλικό που καλύφθηκε στο ομότιτλο περσινό*
11/12: Το Όνειρο
Το όνειρο είναι μια ψυχική λειτουργία, ένα είδος σκέψης, θα λέγαμε, ριζικά διαφορετικός από αυτόν του ξύπνιου, αφού χάρη στη μείωση της λογοκρισίας κατά τη διάρκεια του ύπνου –σε ψυχικό επίπεδο η υποχώρηση της υπερεγωτικής λειτουργίας, σε αισθητηριακό η απομόνωση από τα εξωτερικά αντιληπτικά ερεθίσματα– έρχεται στην επιφάνεια απαγορευμένο υλικό από το ασυνείδητο, του οποίου η ικανοποίηση επιτυγχάνεται σχεδόν απρόσκοπτα με έναν συμβολικό τρόπο. Ως εκ τούτου, θα λέγαμε, πως δίνει τη δυνατότητα στο ασυνείδητο να πετύχει τον σκοπό του, χωρίς να διαταραχθεί ο ύπνος (φύλακας του ύπνου). Για να έχουμε αυτό το αποτέλεσμα, επιστρατεύονται μηχανισμοί άμυνας (μετάθεση, συμπύκνωση, συμβολισμός, παλινδρόμηση, μορφοποίηση), με συνέπεια την παραγωγή μορφών (εικόνες του ονείρου).
Μέσω αυτών των πολύπλοκων διαδικασιών δίνεται η δυνατότητα στον ονειρευόμενο να πραγματοποιήσει απαγορευμένες επιθυμίες και να μπει στην τάξη της ψευδαισθητικής ικανοποίησης της επιθυμίας. Μπορεί επίσης να είναι μια απόπειρα πραγματοποίησης της επιθυμίας, οπότε εδώ τον πρώτο λόγο έχει το μη δυναμικό ασυνείδητο (επαναληπτικά όνειρα, τραυματικά, ωμά όνειρα, εφιάλτες). Διακρίνουμε το έκδηλο και το λανθάνον περιεχόμενο, το οποίο επιχειρούμε να προσεγγίσουμε μέσω της ερμηνείας (η βασιλικής οδός για το ασυνείδητο).
Αυτό το μάθημα εμβαθύνει στο ομότιτλο περσινό*
29/1: Τραύμα
Τραύμα είναι η ρήξη του αλεξιερεθιστικού συστήματος, με συνέπεια την υπερβολική εισβολή διεγέρσεων, τις οποίες το ψυχικό όργανο αδυνατεί να ψυχικοποιήσει (να τις κάνει δηλαδή αναπαραστάσεις, σκέψεις, φαντασιώσεις και συναίσθημα). Το αλεξιερεθιστικό είναι ένα στρώμα ψυχοβιολογικό που περιβάλλει τον οργανισμό και τον προστατεύει από τους υπερβολικούς ερεθισμούς.
Έχουμε τις θετικές και αρνητικές συνέπειες του τραύματος. Στις πρώτες, ο ψυχισμός θα μπορέσει σε έναν δεύτερο χρόνο να διαχειριστεί τις διεγέρσεις και να τις ψυχικοποιήσει εκ των υστέρων. Στις αρνητικές συνέπειες, οι διεγέρσεις μένουν εκτός ψυχικής διεργασίας.
26/2: Οριακοί
Όπως και η ετυμολογία της λέξης δηλώνει, η οριακή οργάνωση ορίζεται ως μία δομή κυμαινόμενη μεταξύ νεύρωσης και ψύχωσης. Οι οριακοί παρουσιάζουν διάχυση ταυτότητας, σε διαφοροποίηση με τις ναρκισσιστικές οργανώσεις που παρουσιάζουν φαινομενικά στέρεη ταυτότητα. Μία άλλη θεωρητική προσέγγιση είναι αυτή της κατανόησης των οριακών οργανώσεων ως εκείνους στους οποίους χωλαίνουν τα όρια μεταξύ των ψυχικών συστημάτων, του «μέσα-έξω», και μεταξύ «σώματος-ψυχής». Άλλη προσέγγιση θεωρεί πως ένας ψυχωτικός πυρήνας κρύβεται πίσω από μία νευρωτική οργάνωση ή από ψυχοσωματικά συμπτώματα.
Εξετάζουμε την προβληματική αυτών των οργανώσεων σε σχέση με τα ψυχικά συστήματα, τις άμυνες, το αντικείμενο, το συναίσθημα, τις αναπαραστάσεις, τη μεταβίβαση και την αντιμεταβίβαση.
14/5: Αμφισεξουαλικότητα
Η σεξουαλικότητα είναι η λειτουργία με μία σειρά διεγέρσεων – δραστηριοτήτων που δίνουν ευχαρίστηση. Αυτές οι δραστηριότητες έχουν μία ενεργητική και μία παθητική συνιστώσα (αμφι-), με την ενόρμηση να είναι το μοντέλο της ενεργητικότητας/παθητικότητας. Η ενόρμηση έχει πηγή ενεργητική αλλά ο σκοπός της (ικανοποίηση) είναι παθητικός. Η ψυχοσεξουαλική εξέλιξη επίσης εμπεριέχει τη σεξουαλικότητα. Η ψυχική αμφισεξουαλικότητα – που χαρακτηρίζει κάθε ψυχική οργάνωση ανεξαρτήτως φύλου και αφορά την ικανότητα να μπαίνει κανείς στη θηλυκή θέση – δεν είναι το ίδιο με την αμφισεξουαλική συμπεριφορά, το πέρασμα δηλαδή στην πράξη, όπου το άτομο κρατάει τη σεξουαλική γεννητική σχέση με τα δύο φύλα.
Το φύλο (και η αμφιφυλία) έχει να κάνει με τις ταυτίσεις, την ταυτότητα, έχει σταθερότητα και, ως ένα βαθμό, είναι κοινωνικά προσδιορισμένο. Κατά τούτα διαφέρει από την αμφισεξουαλικότητα.
25/6, 9/7: Ενόρμηση, Αντίληψη, Αναπαράσταση, Συναίσθημα
Η ενόρμηση ορίζεται ως μία ώση η οποία έχει την πηγή της στο σώμα και τείνει προς ένα σκοπό: την ικανοποίηση, την οποία επιτυγχάνει μέσω του αντικειμένου. Στη διαδρομή της προς το αντικείμενο και την ικανοποίηση, θα συναντήσει εμπόδια αλλά και διευκολύνσεις.
Αν η ενόρμηση συναντήσει σοβαρά προσκόμματα, τότε δεν θα μας δώσει παράγωγα (η αναπαράσταση και το συναίσθημα) αλλά θα παραμείνει ως φορτίο εντός ενός ψυχικού οργάνου ανώριμου το οποίο, για να τα βγάλει πέρα, καταφεύγει σε πρώιμους μηχανισμούς άμυνας, όπως για παράδειγμα η προβολή, οι εκφορτίσεις («πετάω έξω ό,τι δεν μπορώ να διαχειριστώ μέσα μου»), οι διχοτομήσεις, οι διαψεύσεις («καταργώ την εξωτερική πραγματικότητα»). Είμαστε στην κατηγορία των μη-νευρωτικών οργανώσεων.
Ορίζουμε την αναπαράσταση ως την επιλεκτική επανεπένδυση των μνημονικών ιχνών. Τα ίχνη είναι εγγραφές που γίνονται στο ψυχικό όργανο από τις εξωτερικές και εσωτερικές αντιλήψεις, στις οποίες φυσικά περιλαμβάνονται και οι διεγέρσεις από τις σωματικές ερωγόνες ζώνες.
Διακρίνουμε τα ίχνη σε αντιληπτικά, όπου οι εγγραφές έχουν μία ακινησία και μονιμότητα και σε αναπαραστατικά ή μνημονικά – είναι εκείνα που είναι διαθέσιμα για νέες εγγραφές ώστε να τις τροποποιήσουν και να τροποποιηθούν από αυτές (ανά-παραστάσεις). Αυτά τα αναπαραστατικά ίχνη είναι η βάση της σκέψης, της φαντασίωσης, των ελεύθερων συνειρμών και του συναισθήματος. Αντίθετα, τα αντιληπτικά δεν θα δώσουν ψυχικά παράγωγα. Παραμένοντας όμως εντός του ψυχικού οργάνου ως «ξένα σώματα», «κράτος εν κράτει» (Φρόυντ), θα δώσουν όχι ψυχικά παράγωγα, αλλά διάχυτο, κατακλυσμικό άγχος, κρίσεις πανικού, σωματοποιήσεις (όχι υστερικής τάξεως) και τον ψυχαναγκασμό της επανάληψης (το αρνητικό του τραύματος).
Το συναίσθημα είναι ένα υποκειμενικό βίωμα με ποιότητα (χαρά, λύπη, θυμός). Διαφορετικά έχουμε ένα βάρος, μία ποσότητα, ένα quantum, το οποίο δεν έχει ψυχικοποιηθεί ώς υποκειμενικό ποιοτικό βίωμα. Ενώ η αναπαράσταση έχει να κάνει με τις εγγραφές, τα συναισθήματα είναι σαν το φορτίο, την ενέργεια που μετακινείται σε μία ηλεκτρική πλάκα.
Για την δυνατότητα πρόσβασης στο ηχητικό αρχείο του περσινού μαθήματος, μπορείτε να επικοινωνήσετε με το Ινστιτούτο.
Στην λήξη του σεμιναρίου θα δοθούν ηλεκτρονικά βεβαιώσεις παρακολούθησης.
Απαραίτητη η δήλωση συμμετοχής στο: edu@galinos-psy.gr.
Αυστηρή προθεσμία δήλωσης συμμετοχής για την κάθε διάλεξη είναι μέχρι 24 ώρες πριν από την διεξαγωγή.