«Έφηβοι : 10 + 1 ζητήματα της ζωής τους»
Συνέντευξη της Ελεάνας Παπαγεωργίου στην Έφη Ζέρβα (ΕΡΤ)
“Οδηγίες χρήσης για τη ζωή δεν υπάρχουν“
Το 1ο μέρος της συνέντευξης της Ελεάνας Παπαγεωργίου στην Έφη Ζέρβα, με θέμα “Έφηβοι: 10 + 1 ζητήματα της ζωής τους”, όπως δημοσιεύθηκε στο ert.gr
Οδηγίες χρήσης για τη ζωή δεν υπάρχουν, λέει στο ert.gr η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, του Τμήματος Ψυχιατρικής Εφήβων και Νέων του Γ.Ν.Α. «Γ.Γεννηματάς», Ελεάνα Παπαγεωργίου. Μιλήσαμε μαζί της για τα περισσότερα ζητήματα που απασχολούν τους έφηβους και τους γονείς τους. «Η καλή επικοινωνία με το έφηβο παιδί μας είναι το κλειδί… Σημαντικό είναι να γνωρίζει ο έφηβος ότι είμαστε εκεί γι’ αυτόν και τον αντέχουμε», επισημαίνει.
Στο 1ο μέρος συζητάμε για το τι είναι εφηβεία και γιατί είναι τόσο σημαντική, για τη σεξουαλική τους ζωή μέσω του διαδικτύου, για τους «κραδασμούς» που επιφέρει η αλλαγή των παιδιών στην οικογένεια, το αίσθημα της «άδειας φωλιάς» των γονιών. Στο 2ο μέρος θα συζητήσουμε για το τι είναι φυσιολογικό και τι παθολογικό σ’ αυτή την περίοδο της ζωής, πως έχει επηρεαστεί η ζωή των εφήβων από την πανδημία, για την παρατεταμένη εφηβεία, για την ανάγκη που εξυπηρετεί το piercing και το tattoo στους εφήβους και στους νέους, για την κατάχρηση του διαδικτύου.
-Τι εννοούμε όταν λέμε εφηβεία και γιατί είναι τόσο σημαντική περίοδος για κάθε άνθρωπο;
Η εφηβεία που ετυμολογικά σημαίνει «επί της ήβης» είναι ένα σωματικό αλλά και ψυχικό αναπτυξιακό ορόσημο που σηματοδοτεί την μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή. Θα μπορούσαμε να πούμε πως με τον όρο εφηβεία θέλουμε να περιγράψουμε τις ψυχικές και κοινωνικές αλλαγές που επιτελούνται και βασίζονται στη σημαντική βιολογική μεταμόρφωση του ανθρώπινου σώματος από παιδικό σε ενήλικο.
Πρέπει να έχουμε στο νου μας πως κάθε περίοδος μεγάλης σωματικής και βιολογικής μεταβολής κατά τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου είναι κρίσιμη και συνοδεύεται από σημαντικές αλλαγές, οι οποίες δεν συμβαίνουν συνήθως με τρόπο αρμονικό. Κρίσιμες περίοδοι για την σωματο-ψυχική ανάπτυξη του ανθρώπου είναι φυσικά και τα πρώτα χρόνια της ζωής, αλλά και η μετάβαση από την μέση ηλικία στο γήρας. Άρα η ψυχή και το σώμα είναι αδιαίρετα και λειτουργούν πάντα σε αλληλεπίδραση.
Σε τι είναι σημαντική η εφηβεία; Ο έφηβος προετοιμάζεται για την ένταξή του στην ενήλικη ζωή. Είναι σαν έναν αθλητή που ετοιμάζεται για τον αγώνα της ζωής του. Το διακύβευμα είναι μεγάλο. Ο έφηβος έχει να αντιμετωπίσει και να αφομοιώσει όλες αυτές τις αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα του και συγχρόνως καλείται να ανταπεξέλθει σε όλο και πιο απαιτητικές συνθήκες ζωής που τον πιέζουν να πάρει καθοριστικές αποφάσεις ενώ ακόμα η ωρίμανση του δεν έχει ολοκληρωθεί.
Οι αλλαγές που επιτελούνται κατά την διάρκεια της εφηβείας κινούνται σε δύο άξονες. Τον νοητικό, όπου ο έφηβος αποκτά πλέον την ικανότητα για αφηρημένη σκέψη και αυτοδιάθεση και φυσικά τον σεξουαλικό, με την τελική ωρίμανση των γεννητικών οργάνων, τη δυνατότητα πραγματοποίησης της σεξουαλικής πράξης και την διαμόρφωση της ταυτότητας φύλου και του σεξουαλικού προσανατολισμού. Η ανάπτυξη αυτών των χαρακτηριστικών, θα λέγαμε πως αποτελεί πηγή ελπίδας και απελπισίας. Από την μια πλευρά ο έφηβος έχει στα χέρια του τα εργαλεία προκειμένου να αναβιώσει και να επουλώσει πληγές επανακαθορίζοντας τον εαυτό του, από την άλλη όμως οι δυσκολίες διαχείρισης αυτών των κοσμογονικών αλλαγών που είναι εγγενείς σε κάθε έφηβο, σε συνδυασμό με προβλήματα του παρελθόντος, οικογενειακές, κοινωνικές ή άλλες δυσλειτουργίες μπορούν να οδηγήσουν τον έφηβο σε ψυχολογικές κρίσεις και ρήξεις με το περιβάλλον του.
– Υπάρχουν σαφή ηλικιακά ή άλλα όρια (βιολογικά, κοινωνικά) σε αυτή την περίοδο της ζωής που ονομάζουμε εφηβεία; Τι σηματοδοτεί την έναρξη της εφηβείας;
Όπως είπαμε και πριν και πολύ σωστά αναφέρεστε και στο ερώτημά σας, βιολογικά η εφηβεία καθορίζεται με μεγαλύτερη σαφήνεια χωρίς ωστόσο τα όρια να είναι απόλυτα καθορισμένα. Σε άλλους η εφηβεία εμφανίζεται νωρίτερα και σε άλλους αργότερα.
Η ήβη λοιπόν περικλείει όλα τα φυσιολογικά και ορμονικά φαινόμενα που εμφανίζονται κατά την περίοδο αυτή. Στα κορίτσια ξεκινά περίπου σε ηλικία 10-11 ετών και στα αγόρια, λίγο αργότερα, δηλαδή γύρω στα 11-12 χρόνια. Ως προς την ολοκλήρωση, στα κορίτσια η ήβη τελειώνει σε ηλικία 15-17 ετών περίπου, ενώ στα αγόρια στα 16-17. Για να είμαστε σαφείς, εδώ μιλάμε για το μέσο όρο, οι αποκλίσεις μπορεί να υπάρχουν, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει ανησυχούμε ιδιαίτερα. Η κληρονομικότητα παίζει μεγάλο ρόλο.
Ωστόσο, με το πέρας της ολοκλήρωσης των σωματικών αλλαγών δεν σημαίνει ότι έχουμε τελειώσει με την εφηβεία. Ο έφηβος έχει να κάνει μια σοβαρή και κοπιαστική ψυχική εργασία προκειμένου να αφομοιώσει αυτές τις αλλαγές, να αναγνωρίσει τον εαυτό του στο νέο του σώμα, να στρέψει τον ενδιαφέρον του προς το κοινωνικό περιβάλλον, τους συνομηλίκους του, προκειμένου να αναζητήσει εκεί, τα αντικείμενα αγάπης. Αυτό σημαίνει πως οφείλει να αποχωριστεί σε ένα βαθμό τα πρώτα αντικείμενα αγάπης που είναι οι γονείς του. Αυτοί οι αποχωρισμοί όπως ξέρουμε δεν είναι αναίμακτοι και πολλές φορές είναι εξαιρετικά επώδυνοι.
– Η Dolto αναφέρεται στον έφηβο παρομοιάζοντας τον με αστακό. Τι ήθελε να πει με αυτή τη μεταφορά;
Έχουν χρησιμοποιηθεί πολλές εικόνες για να παραστήσουν την εφηβεία. Μια πολύ χαρακτηριστική εικόνα είναι αυτή της χρυσαλίδας, της μορφής που παίρνει η κάμπια μέσα στο κουκούλι πριν μεταμορφωθεί σε πεταλούδα.
Με τον ίδιο τρόπο και η Francoise Dolto επιχείρησε να αναπαραστήσει την δοκιμασία που περνάει ένας έφηβος μέσω της εικόνας του αστακού. Η Dolto ήταν μια πολύ διάσημη Γαλλίδα ψυχαναλύτρια, η οποία είχε έναν άμεσο και ιδιαίτερο τρόπο να μιλά με τα παιδιά αλλά και τους γονείς, λέγοντας δύσκολες αλήθειες με απλά λόγια μέσα από την θεραπευτική της προσέγγιση, τις ραδιοφωνικές της εκπομπές και τα βιβλία της.
Στο τέλος της ζωής της, η Dolto μαζί με την κόρη της συνέγραψαν ένα βιβλίο για την εφηβεία με τίτλο «Ας μιλήσουμε για τους εφήβους: το σύμπλεγμα του αστακού» το οποίο εκδόθηκε ένα χρόνο μετά τον θάνατο της το 1989. Για να περιγράψει τους εφήβους, τους παρομοιάζει με τους αστακούς, οι οποίοι, όπως όλα τα λεγόμενα «καρκινοειδή» έχουν έναν εξωσκελετό που περικλείει το σώμα τους (το καβούκι τους). Μεγαλώνοντας αναγκάζονται να αποβάλλουν αυτό το σκληρό περίβλημα, το καύκαλο και να το αντικαταστήσουν με ένα άλλο μεγαλύτερο. Κατά το μεσοδιάστημα ανάμεσα στην αποβολή του «παιδικού» εξωσκελετού και στη δημιουργία του επόμενου, ο αστακός βρίσκεται γυμνός, χωρίς προστατευτικό περίβλημα, ευάλωτος σε όλους τους κινδύνους του περιβάλλοντος. Αυτή την πολύ παραστατική μεταφορά χρησιμοποίησε η Dolto προκειμένου να περιγράψει την ευαίσθητη περίοδο της εφηβείας. Για να γλιτώσει από τους κινδύνους που τον απειλούν, ο αστακός κρύβεται μέσα σε μια τρύπα σε έναν βράχο μέχρι να «φτιάξει» το νέο του περίβλημα που θα είναι μόνιμο, πιο σκληρό και πιο αποτελεσματικό.
Ο έφηβος λοιπόν κατά τη διάρκεια αυτής της μετάβασης είναι έκθετος σε κάθε μορφής κινδύνους που μπορεί να προέρχονται από έξω αλλά και από τον εσωτερικό του κόσμο, διότι βρίσκεται άοπλος απέναντι στις διεγέρσεις που προέρχονται από αυτό το σώμα που αλλάζει. Άλλες φορές αισθάνεται παντοδύναμος, άτρωτος λόγω της δύναμης που νιώθει πως αποκτά και αγνοεί τους κινδύνους, αλλά και τη δική του ευθραυστότητα, άλλες φορές πάλι φοβάται τον ίδιο του τον εαυτό, αντιστέκεται στις αλλαγές θέλοντας να διατηρήσει την παιδικότητα του και απομονώνεται. Το προστατευτικό περίβλημα λοιπόν κατά την περίοδο αυτή οφείλει να του το προσφέρει το οικογενειακό του περιβάλλον. Όσο πιστεύουμε πως ο έφηβος πρέπει να απομακρυνθεί από τους γονείς του, άλλο τόσο τους έχει ανάγκη για να τον στηρίξουν, να τον βοηθήσουν και να του παρέχουν την απαραίτητη ασφάλεια, για να ανοίξει τα φτερά του ή σύμφωνα με την Dolto, να φτιάξει το περίβλημά του. Αν ο βράχος, που είναι η οικογενειακή εστία είναι πολύ κλειστός και απομακρυσμένος από την τροφή που θα πρέπει να αναζητήσει τότε ο αστακός θα πεθάνει από ασιτία ή θα απομακρυνθεί πολύ με κίνδυνο να χαθεί, αν πάλι είναι πολύ ανοιχτός, ο αστακός θα εντοπιστεί από τον εχθρό και θα καταστραφεί διότι χωρίς το περίβλημα του είναι απροστάτευτος.
– Πώς μπορεί μια οικογένεια να αντέξει τους «κραδασμούς» που επιφέρει η αλλαγή των παιδιών σε εφήβους; Ποιο ρόλο καλούνται να αναλάβουν ο πατέρας και η μητέρα σε αυτήν την κρίσιμη περίοδο;
Όπως αναφέραμε και πριν οι ισορροπίες είναι πολύ λεπτές. Η εφηβεία είναι μια πολύ ευαίσθητη περίοδος, τόσο για τον έφηβο όσο και για την οικογένειά του. Οι αποχωρισμοί για τους οποίους μιλήσαμε και πριν πρέπει να γίνουν και από τις δύο πλευρές και συχνά οι γονείς είναι λιγότερο έτοιμοι γι’ αυτούς. Συχνά ακούμε γονείς να ρωτούν «που πήγε το παιδί μου;» Είναι αλήθεια πως συνήθως οι αλλαγές στη συμπεριφορά είναι τόσο έντονες που οι γονείς δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν το ίδιο τους το παιδί, βρίσκονται σε σοκ και κατά συνέπεια δεν ξέρουν πως να συμπεριφερθούν.
Χρησιμοποιώντας την λέξη κραδασμός στην ερώτησή σας, μου ήρθε η εικόνα του σεισμού. Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε την περίοδο της εφηβείας με ένα σεισμό. Αφού ζούμε σε σεισμογενή χώρα, όλοι γνωρίζουμε πως κάποια στιγμή θα βιώσουμε ένα σεισμό. Πολλοί προτιμούμε όμως να το αγνοούμε διότι με αυτόν τον τρόπο αποφεύγουμε το δυσάρεστο συναίσθημα του φόβου και της αγωνίας που μας προκαλεί. Άλλοι πάλι, λίγοι, μπορούν να κάνουν μια φοβία και καθημερινά να ζουν με την αφόρητη αγωνία πως μπορεί να γίνει σεισμός ανά πάσα στιγμή. Έτσι λοιπόν, κάποιοι γονείς είτε αντιστέκονται σθεναρά στο γεγονός πως κάποτε το παιδί τους θα μεγαλώσει και θα φύγει από το σπίτι, αγνοώντας το, άλλοι πάλι ζουν με αυτόν τον φόβο. Ωστόσο τον σεισμό δεν μπορούμε να τον αποτρέψουμε, ούτε και την εφηβεία, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να θωρακιστούμε επαρκώς απέναντι σε αυτό το ενδεχόμενο που, στην περίπτωση της εφηβείας, είναι το μόνο σίγουρο. Όσο πιο άκαμπτοι είμαστε θεωρώντας πως έτσι οριοθετούμε τον έφηβο, τόσο πιο πιθανή είναι η ρήξη με καταστροφικές συνέπειες για τους εφήβους κυρίως.
Η προετοιμασία αυτής της επέλασης γίνεται νωρίς. Η καλή επικοινωνία με το έφηβο παιδί μας είναι το κλειδί για να είναι η εφηβεία του ένα όμορφο και πλούσιο σε εμπειρίες ταξίδι. Πολλές φορές έχουμε την τάση να υποτιμούμε και να μη λαμβάνουμε υπόψη αυτά που μας λέει, θεωρώντας τα προϊόν της ανωριμότητάς του. Αυτά που σκέφτεται λέει και κάνει ένας έφηβος είναι πολύ σοβαρά, γιατί αυτά τον διαμορφώνουν σταδιακά. Ακόμα κι αν διαφωνούμε, οφείλουμε να τα ακούσουμε και να ακούσουμε ποιες αγωνίες και ερωτήματα κρύβουν. Ο έφηβος δεν θα απευθυνθεί όμως σε εμάς αν γνωρίζει πως κατά βάθος τον υποτιμούμε. Θα προκαλέσω εδώ ρωτώντας, τί είναι πιο σοβαρό από έναν εφηβικό έρωτα; Είναι πολύ βοηθητικό να ανατρέξουμε και στα δικά μας εφηβικά χρόνια και να μιλήσουμε γι’ αυτά με τους εφήβους μας. Να μην κρύψουμε τις δυσκολίες που ζήσαμε, τα λάθη που κάναμε, διότι κυρίως αυτά θα μας φέρουν κοντά και θα μπορέσουμε να συνδεθούμε με τα παιδιά μας. Είναι σημαντικό να ειπωθούν αυτά που μπορούν να ειπωθούν. Η εικόνα ενός αλάνθαστου και τέλειου γονέα είναι μια τρομακτική, βασανιστική εικόνα που οδηγεί έναν έφηβο είτε στην ατέρμονη αναζήτηση εκπλήρωσης ενός άφταστου ιδεώδους, είτε στην βίαιη αντίδραση απέναντι σε αυτό το πρότυπο με κίνδυνο καταστροφής και του ίδιου του του εαυτού: «Αφού δεν μπορώ να σε φτάσω, προτιμώ να καταστραφώ από το να συγκρουστώ μαζί σου και να βρω τον δικό μου δρόμο, γιατί είναι σαν να μου λες πως δεν υπάρχει άλλος δρόμος». Η εμμονή ενός γονέα να στέκεται σε ένα βάθρο θεωρώντας πως αυτό ίσως αποτελέσει ένα καλό πρότυπο για το παιδί του είναι μάταιη για τον απλό λόγο πως είναι ψευδής και αυτό ένας έφηβος το γνωρίζει καλά. Οι γονείς δεν είναι πλέον τα εξιδανικευμένα πρόσωπα της παιδικής του ηλικίας.
Σημαντικό είναι ο έφηβος να γνωρίζει πως είμαστε εκεί γι’ αυτόν και πως αντέχουμε, δηλαδή πως τον αντέχουμε, ώστε να μπορεί και ο ίδιος να αντέχει τον εαυτό του όταν αισθάνεται απελπισμένος, πως επιβιώνουμε από τις επιθέσεις του, για μπορεί και ο ίδιος να επιβιώνει από την δική του καταστροφικότητα, πως τον αγαπάμε άνευ όρων. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να είμαστε κοντά του και να συμβάλλουμε στην καθοδήγησή του.
Με την έλευση και το πέρας της εφηβείας, οι σχέσεις γονιού παιδιού δεν διακόπτονται, αλλάζουν όμως μορφή. Οι γονείς οφείλουν να γνωρίζουν και να αποδεχτούν πως δεν έχουν πλέον τον πλήρη έλεγχο, όσο και να το θέλουν και να το επιδιώκουν. O F. Ladame, γνωστός ψυχαναλυτής που ασχολήθηκε πολύ με εφήβους που είχαν κάνει απόπειρα αυτοκτονίας, ανέφερε χαρακτηριστικά πως ένα από τα στοιχεία που διαχωρίζουν τον έφηβο από το παιδί είναι πως ο έφηβος γνωρίζει πλέον καλά και με σιγουριά πως οι γονείς του δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στις σκέψεις του. Άρα ο πρώτος προσωπικός χώρος που έχει ένας έφηβος είναι η ίδια του η σκέψη την οποία δεν μπορεί να ελέγξει κανείς.
Η δυσκολία σε αυτή την περίοδο είναι πως συνήθως η εφηβεία συμπίπτει με την κρίση μέσης ηλικίας που περνούν οι γονείς. Είναι δύο φάσεις ζωής που συγκρούονται. Ο έφηβος νιώθει άγχος για το βουνό που έχει να ανέβει, ενώ οι γονείς βλέπουν την κατάβαση με θλίψη για το τέλος του δρόμου που αυτό σηματοδοτεί. Μεγαλώνοντας ένα παιδί, ένα μεγάλο μέρος της ζωής μας και της ενασχόλησής μας αφορά αυτό το παιδί. Όταν το παιδί ανοίγει τα φτερά του, ο γονιός μένει με το αίσθημα της άδειας φωλιάς. Η έγνοια του για το παιδί δεν σταματά, όμως πρέπει να γεμίσει τη φωλιά του με άλλα πράγματα, να έρθει σε επαφή με τον παλιό του εαυτό με αυτό που τον συγκινούσε πριν κάνει παιδιά ή με νέα ενδιαφέροντα. Πολλές φορές είναι και μια περίοδος που και οι σχέσεις του γονικού ζεύγους περνούν μια κρίση. Συσσωρευτικά, το φορτίο λοιπόν μεγαλώνει.
– Πως πιστεύετε ότι μπορεί να ενημερωθεί καλύτερα ένας έφηβος για τη σεξουαλική ζωή και πως θα μυηθεί σε αυτή με ασφαλή τρόπο; Πολλές φορές λέγεται ότι οι έφηβοι αδυνατώντας να έχουν πραγματικές σχέσεις καταφεύγουν στην πορνογραφία του διαδικτύου και σε σχετικές εφαρμογές. Τι αντίκτυπο έχει αυτό την ψυχοσεξουαλική τους ανάπτυξη;
Πάντα οι έφηβοι αναζητούσαν απαντήσεις σε αυτό το ζήτημα έξω από το οικογενειακό περιβάλλον. Αυτό δεν συμβαίνει γιατί απορρίπτουν τους γονείς τους, αλλά διότι αισθάνονται αμήχανα αφού καλούνται να τους «αφήσουν» ως πρωταρχικά αντικείμενα αγάπης και να αναζητήσουν άλλα πρόσωπα μέσα από το κοινωνικό σύνολο. Όταν η σεξουαλικότητα αφυπνίζεται και είναι εφικτή, ο κύριος συνομιλητής του εφήβου είναι ο συνομήλικος.
Ωστόσο, στις σύγχρονες κοινωνίες που οι γονείς είναι πολύ πιο προσιτοί, βλέπουμε πως υπάρχει η δυνατότητα συζήτησης και ανταλλαγής και μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Αυτό βέβαια πρέπει να συμβαίνει με σεβασμό στις επιθυμίες του εφήβου, διότι η όποια πίεση, έστω και καλοπροαίρετη από την πλευρά του γονέα μπορεί να βιωθεί ως παραβίαση του προσωπικού χώρου του εφήβου. Εξάλλου τι είναι πιο προσωπικό από τη σεξουαλικότητα; Όταν συζητάμε με έναν έφηβο για τη σεξουαλική ζωή, καλό είναι να γίνεται με τρόπο πιο γενικό. Ένα χρήσιμο εργαλείο σε αυτή διάδραση είναι το χιούμορ. Συχνά το ξεχνάμε αλλά ίσως να είναι και ένας τρόπος να πούμε τα πράγματα που δεν μπορούν να ειπωθούν αλλιώς, κρατώντας συγχρόνως και μια απόσταση από αυτά.
Το διαδίκτυο είναι ο κύριος πληροφοριοδότης, όχι μόνο για το θέμα της σεξουαλικότητας αλλά και για όλα τα θέματα. Ο έφηβος μπορεί να αναζητήσει πολλές πληροφορίες για το σεξ μέσα από το διαδίκτυο και πολλές φορές να λάβει και τις σωστές απαντήσεις. Δεν υπάρχει λόγος να δαιμονοποιούμε απόλυτα αυτό το μέσο, το οποίο όλοι χρησιμοποιούμε. Άλλες φορές βέβαια έρχεται αντιμέτωπος με εικόνες και πληροφορίες που δεν μπορεί να διαχειριστεί. Οι σκηνές αυτές είναι τόσο διεγερτικές που αφήνουν τον έφηβο αμήχανο με μια αίσθηση κενού και απορίας που όμως δεν έχει συνομιλητή.
Οι έφηβοι είναι τόσο εκτεθειμένοι στην πορνογραφία που, σύμφωνα με μελέτες που έγιναν, φαίνεται σαν να μην τους κάνει πλέον εντύπωση. Θα έλεγα πως αυτή η πληθώρα εικόνων και πληροφοριών τους αφήνει μουδιασμένους. Θα εκπλαγούμε αν μάθουμε σε ποια ηλικία τα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με τέτοιες εικόνες: είναι γύρω στα 10 -11 χρόνια. Από τη στιγμή που ένα παιδί βρίσκεται μπροστά σε μια οθόνη στο διαδίκτυο χωρίς γονικό έλεγχο, μπορεί ανά πάσα στιγμή να εκτεθεί σε εικόνες πορνογραφικού περιεχομένου.
Η υπερβολική έκθεση των εφήβων σε πορνογραφικό υλικό δημιουργεί μια στρεβλή εικόνα για την πραγματικότητα της σεξουαλικής σχέσης. Δημιουργούνται στερεότυπα και λανθασμένες αντιλήψεις για την ερωτική πράξη. Κανείς δεν λέει σε αυτούς τους εφήβους πως οι συμμετέχοντες σε αυτές τις ταινίες για να αποδώσουν παίρνουν φάρμακα. Οι εικόνες του γυναικείου και του ανδρικού σώματος που προβάλλονται είναι εξωπραγματικές και δημιουργούν στερεότυπα με τα οποία οι έφηβοι αναμετριούνται. Για τους πιο ευάλωτους αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές ψυχικές δυσκολίες που όλοι γνωρίζουμε -διατροφικές διαταραχές, επεμβάσεις στο σώμα, αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Όπως έλεγε μια έφηβη χαρακτηριστικά «πώς μπορώ να ευχαριστηθώ όταν βρίσκομαι με ένα αγόρι αν σκέφτομαι συνέχεια πώς φαίνομαι, καλύτερα να ήμουν κούκλα». Το πρόβλημα όμως είναι πως αυτές οι εικόνες προβάλλονται πλέον συλλογικά και μαζικά.
Στόχος της σεξουαλικής παιδείας, που θα έπρεπε να λειτουργεί και στη χώρα μας, θα ήταν να παρέχεται επαρκής πληροφόρηση και ανταλλαγή με τους νέους σε ζητήματα σεξουαλικότητας, ασφάλειας, ανάγκης συγκατάβασης, προστασίας από τη βία αλλά και συναισθηματικής εμπλοκής που ενέχει η σεξουαλική σχέση. Μπορούν να βρεθούν πολύ δημιουργικοί τρόποι να συνομιλήσουν οι έφηβοι με τους ενήλικους για τη σεξουαλικότητα. Στη Γαλλία λειτουργεί ένα πρόγραμμα σεξουαλικής ευαισθητοποίησης μέσω του θεάτρου, οπού οι έφηβοι μιλούν για το πώς βιώνουν τη σεξουαλικότητα δημιουργώντας μικρά θεατρικά έργα με δικό τους σενάριο.
Μοιάζει πλέον σαν να ξεχνάμε πως η ενήλικη σεξουαλικότητα αφορά τη στενή σχέση μεταξύ ανθρώπων και όχι μόνο την «τεχνική» της πλευρά. Η συζήτηση για τη σεξουαλικότητα δεν πρέπει να αφορά μόνο τη σωστή χρήση του προφυλακτικού, αλλά κυρίως την ουσία των ανθρώπινων σχέσεων. Οι διαδικαστικού τύπου χειρισμοί ίσως να είναι και ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της εποχής μας, όμως οδηγίες χρήσης για τη ζωή δεν υπάρχουν.
“Το διαδίκτυο, τα tattoo και το piercing“
Το 2ο μέρος της συνέντευξης της Ελεάνας Παπαγεωργίου στην Έφη Ζέρβα, με θέμα “Έφηβοι: 10 + 1 ζητήματα της ζωής τους”, όπως δημοσιεύθηκε στο ert.gr
Συνεχίζοντας το αφιέρωμα για την ευαίσθητη και σημαντική περίοδο της εφηβείας, η ψυχολόγος- ψυχοθεραπεύτρια, του Τμήματος Ψυχιατρικής Εφήβων και Νέων του Γ.Ν.Α. «Γ.Γεννηματάς», Ελεάνα Παπαγεωργίου μας αναφέρει ότι πολλές σοβαρές ψυχικές νόσοι, όπως η ψύχωση έχουν συχνά την έναρξή τους στην εφηβεία.
Μας επισημαίνει ότι οι γονείς θα πρέπει να είναι προσεκτικοί και να «ακούν» τις ανησυχίες των παιδιών τους που πολλές φορές με το tattoo και το piercing εκφράζουν την ανάγκη τους να μιλούν για τον εαυτό τους μέσω αυτών που εγγράφουν στο σώμα τους.
Όσο για την περίοδο της πανδημίας σημαντικό είναι ότι πολλοί νέοι επιβαρύνονται ψυχικά όταν αισθάνονται πως αποτελούν κίνδυνο για τους δικούς τους ανθρώπους.
– Σε μια φάση τόσο ασταθή όσο αυτή της εφηβείας μπορούμε να μιλήσουμε για το τι είναι φυσιολογικό και τι παθολογικό σε αυτή την περίοδο της ζωής;
Οι απόψεις διίστανται σχετικά με αυτό. Η επικρατούσα άποψη είναι να είμαστε επιφυλακτικοί και να αποφεύγουμε να προχωρούμε σε μια αμετάκλητη διάγνωση. Είναι σίγουρο πως αν οι συμπεριφορές που παρατηρούμε κατά την εφηβεία αφορούσαν κάποια άλλη ηλικιακή περίοδο, θα κρίνονταν ως ενδείξεις μιας ψυχοπαθολογίας. Η μεταβατικότητα της εφηβείας δεν μας επιτρέπει να θέτουμε διαγνώσεις οι οποίες μπορούν να στιγματίσουν κάποιον για το υπόλοιπο της ζωής του. Ωστόσο δεν πρέπει να αγνοούμε το γεγονός πως λόγω όλων αυτών των αναταράξεων που προαναφέραμε πολλές σοβαρές ψυχικές νόσοι, όπως η ψύχωση έχουν συχνά την έναρξή τους στην εφηβεία. Το πως θα εξελιχθούν και αν θα χρονίσουν αυτές οι καταστάσεις δεν το γνωρίζουμε εκ των προτέρων και καλό θα είναι να είμαστε πολύ προσεκτικοί στις εκτιμήσεις μας.
Επίσης παρατηρούμε και κάποιες ψυχοπαθολογικές εκδηλώσεις που είναι πολύ χαρακτηριστικές κατά τη διάρκεια της εφηβείας χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει πως δεν τις συναντάμε και σε άλλες ηλικίες. Έχουμε μεγάλες πιθανότητες κάποιος να εμφανίσει αυτοκτονικές τάσεις, να κάνει ανορεξία ή βουλιμία, ή να αυτοτραυματίζεται, ή να ξεκινήσει να κάνει χρήση ουσιών. Όλα αυτά αξιολογούνται και υπάρχουν οι κατάλληλες υπηρεσίες που απευθύνονται σε εφήβους και τις οικογένειές τους.
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε τον βαθμό επικινδυνότητας που έχουν αυτές οι εκδηλώσεις για έναν έφηβο. Όταν έχει ιδέες να βλάψει τον εαυτό και περάσει στην πράξη κάνοντας μια απόπειρα αυτοκτονίας, συνήθως δεν έχει σκοπό να πεθάνει αλλά το αντίθετο, θέλει να ζήσει, θέλει να φωνάξει βοήθεια, να εκφράσει την οργή του, να αλλάξει κάτι που του είναι αφόρητο στην ζωή του και που συνήθως έχει να κάνει με τις σχέσεις του με τους σημαντικούς άλλους. Η επικινδυνότητα όμως μιας τέτοιας πράξης είναι μεγάλη, δεδομένου πως δεν την ελέγχει ο ίδιος. Από τη στιγμή που προχωρά σε αυτό διάβημα, η αυτοκαταστροφική πράξη ελέγχει τον ίδιο και τη ζωή του. Θα ήταν άδικο και επικίνδυνο να μεταφράσουμε αυτήν την πράξη σε αυτό που συχνά αποκαλούμε χειριστική συμπεριφορά. Χειριστική για ποιόν και για τι; Αν εννοούμε πως αυτή η κραυγή απελπισίας είναι χειρισμός, τότε είναι σαν να λέμε στο έφηβο: «Βγάλε τα πέρα μόνος σου, μην υπολογίζεις σε εμένα». Είναι κατανοητός ο θυμός του περιβάλλοντος γιατί αυτή η πράξη απευθύνεται στο περιβάλλον. Ωστόσο οφείλουμε να την κατανοήσουμε ως προϊόν αυτής της αλληλεπίδρασης και δράσουμε σε συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους. Ένας έφηβος δεν νοείται ξεχωριστά από το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει.
– Πως έχει επηρεαστεί η ζωή των εφήβων από την πανδημία ; Τι θα συμβουλεύατε τους γονείς; Τι θα συμβουλεύατε τους εφήβους;
Πριν από λίγες μέρες κοιτούσα φωτογραφίες που έβγαλαν έφηβοι κατά την περίοδο της καραντίνας: μια έφηβη χωμένη μέσα στα σχολικά βιβλία με το φως μιας οθόνης φωτίζει το πρόσωπό της, ένας έφηβος αγκαλιά με τη γάτα του, ένα ψυγείο ανοιχτό, τα αθλητικά παπούτσια στο ράφι, μια οθόνη με βιντεοπαιχνίδια, ένας άδειος δρόμος με έναν έφηβο στη μέση.
Φαίνεται, πως σύμφωνα με τις μελέτες οι νέοι και τα παιδιά δεν κινδυνεύουν τόσο όσο οι μεγαλύτεροι σε ηλικία από την πανδημία. Σε σχέση με τις πραγματικές ψυχικές επιπτώσεις της πανδημίας, νομίζω πως είναι πολύ νωρίς ακόμα για να πούμε με σιγουριά βάσει μελετών ποιες θα είναι. Ωστόσο οι περιορισμοί που επιβάλλονται προκειμένου να αποφευχθεί η μετάδοση φαίνεται να επηρεάζουν άμεσα τους βασικούς αναπτυξιακούς πυλώνες της εφηβείας. Οι συνέπειες αφορούν την εκπαιδευτική τους εξέλιξη, αλλά κυρίως κοινωνική τους ζωή που είναι αναγκαία για την ωρίμανσή τους και την είσοδό τους στην ενήλικη ζωή. Συναισθηματικά για πολλούς εφήβους αυτή η περίοδος είναι μια δοκιμασία. Συχνά ακούω φράσεις του τύπου «αισθάνομαι πως χάνεται η ζωή μου» ή «δεν θα είμαι ποτέ ξανά 16 ετών». Το παρήγορο είναι πως οι έφηβοι είναι εξαιρετικά επινοητικοί και βρίσκουν τρόπους επικοινωνίας και ανταλλαγής, ελπίζοντας βέβαια πως όλη αυτή η περιπέτεια θα τελειώσει σύντομα. Βέβαια, όταν λέμε σύντομα πρέπει να έχουμε στο νου μας πως οι νέοι δεν έχουν την ίδια αίσθηση του χρόνου με τους μεγαλύτερους. Για εμάς, ο χρόνος είναι πιο αργόσυρτος, η ζωή μας χαρακτηρίζεται από την επανάληψη, ενώ για τους εφήβους η ζωή κυλάει γρήγορα, οι εμπειρίες είναι πολλές και έντονες και αναπόφευκτα βιώνουν αυτήν την περίοδο ως πιο μακρά απ’ ότι εμείς, ιδιαίτερα αυτό το δεύτερο κύμα της πανδημίας. Δεν αντιμετωπίζουν όλοι οι έφηβοι με τον ίδιο τρόπο την απομόνωση. Για κάποιους, τους εσωστρεφείς, αυτή η συνθήκη είναι πηγή ανακούφισης. Η σχολική ζωή γι’ αυτά τα παιδιά ήταν γεμάτη άγχος. Πολλά βίωναν τον εκφοβισμό σε καθημερινή βάση. Ίσως ένα από τα πλεονεκτήματα αυτής της κατάστασης είναι πως θα πρέπει να αναθεωρήσουμε τον τρόπο λειτουργίας πολλών θεσμών συμπεριλαμβανομένου και του σχολείου. Φαίνεται πως για πολλά παιδιά το σχολείο δεν είναι χώρος ένταξης, είτε στον μαθησιακό, είτε στον κοινωνικό τομέα.
Κάθε κρίση είναι και μια ευκαιρία να αναλογιστούμε όλα όσα θεωρούσαμε δεδομένα και ας ήταν στρεβλά. Για τους εφήβους και τις οικογένειες είναι μια ευκαιρία να έρθουν κοντά, να αξιοποιήσουν τον χρόνο που τους δίνεται να κάνουν ευχάριστες δραστηριότητες μαζί, να μιλάνε κυρίως. Είναι επίσης μια ευκαιρία να μιλήσουμε με τους εφήβους για αξίες, για την αξία της ανθρώπινης ζωής που είναι αδιαπραγμάτευτη, για την αξία της ενσυναίσθησης και της προσφοράς στο συνάνθρωπό μας που είναι σε κίνδυνο, κάνοντας απλές κινήσεις όπως να φοράμε μάσκα ή να τηρούμε τα μέτρα ασφάλειας ή προσφέροντας κάτι περισσότερο.
Στη μυθολογία μας, η ήβη, η θεά της νεότητας, πρόσφερε στους ολύμπιους θεούς την τροφή τους το νέκταρ και την αμβροσία που τους έκαναν αθάνατους. Ένα χαρακτηριστικό της εφηβείας και της νεότητας είναι η ψευδαίσθηση της αθανασίας. Ένας έφηβος σπάνια σκέφτεται το θάνατο, νιώθει πως δεν τον αγγίζει και του είναι πολύ δύσκολο να περιορίσει την παρόρμησή του να βρεθεί με τους φίλους του. Η πανδημία όμως, μας έχει φέρει όλους κοντά στην ιδέα του θανάτου και ακούμε συχνά πως οι νέοι είναι η κύρια πηγή μετάδοσης με την ανεύθυνη συμπεριφορά τους. Αυτό έχει επιβαρύνει ψυχικά πολλούς εφήβους που αισθάνονται έντονα πως αποτελούν κίνδυνο για τους δικούς τους ανθρώπους. Πρέπει να αναλογιστούμε πώς μιλάμε και πώς αντιμετωπίζουμε τους νέους προκειμένου να κατανοήσουν και οι ίδιοι πως σε αυτόν τον αγώνα είμαστε όλοι στο ίδιο στρατόπεδο.
-Μήπως στην Ελλάδα έχουμε παράταση της εφηβείας; Βλέπουμε παιδιά 30 χρονών να σπουδάζουν και να ζούνε με τους γονείς τους σε εφηβική κατάσταση. Πως θα καταλάβουμε ότι τελειώσαμε με την εφηβεία;
Παράταση της εφηβείας έχουμε παντού στον κόσμο, όχι μόνο στην Ελλάδα. Η αλήθεια είναι πως στη χώρα μας η συγκρότηση της κοινωνίας με ανύπαρκτες δομές που να στηρίζουν τους νέους στα πρώτα τους βήματα στην αυτονόμηση, σε συνδυασμό με την οικονομική δυσχέρεια, την ανεργία αλλά και τη συγκρότηση της ελληνικής οικογένειας δεν ευνοούν σε καμία περίπτωση τη ανεξαρτησία των νέων. Όπως αναφέραμε και πριν, είναι πολύ δύσκολο για ορισμένους γονείς να αφήσουν το παιδί τους να φύγει. Η πρόφαση συνήθως είναι η προστασία και η ασφάλεια του παιδιού που όμως δεν είναι πια παιδί. Οι λόγοι έχουν κυρίως να κάνουν με τις συναισθηματικές ανάγκες του γονιού που καλύπτονται από τον ρόλο του και με τις ενδοοικογενειακές σχέσεις που έχουν δομηθεί. Συχνά βλέπουμε πως η αναχώρηση του παιδιού από το σπίτι σηματοδοτεί και άλλες αλλαγές όπως είναι η ρήξη στο γονεικό ζεύγος. Οι οικογενειακές ισορροπίες είναι μια ιδιαίτερα ευαίσθητη υπόθεση.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η εφηβεία είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται κυρίως στις σύγχρονες κοινωνίες. Στις παραδοσιακές κοινωνίες, η εφηβεία ήταν υπόθεση τριών ημερών, διευθετούνταν δηλαδή μέσα από συγκεκριμένες τελετουργίες που σηματοδοτούσαν τον αποχωρισμό από τους γονείς και την ένταξη στη ενήλικη ζωή. Αυτό που παρατηρούμε σήμερα είναι πως με την επιμήκυνση της διάρκειας ζωής, επιμηκύνονται και όλα τα στάδια ζωής, όχι μόνο η εφηβεία. Η περίοδος μετά την συνταξιοδότηση είναι επίσης μια πολύ μακρά περίοδος για τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, κάτι που επίσης είναι πρωτοφανές.
Σήμερα, η ελευθερία αυτοδιάθεσης και ορισμού της ζωής μας έτσι όπως εμείς τη θέλουμε, δημιουργεί μεγαλύτερες απαιτήσεις. Είμαστε ελεύθεροι να ορίσουμε ακόμα και την ηλικία μας. Υπάρχουν πολλοί πενηντάρηδες που επιλέγουν να ζουν σαν έφηβοι. Οι άνθρωποι επιλέγουν αν θα παντρευτούν, αν θα κάνουν παιδιά, αν θα ζουν μόνοι ή με άλλους, αν θα έχουν ένα σύντροφο ή πολλούς. Όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά. Πριν λίγα χρόνια δεν ήταν έτσι. Αν ρωτήσουμε κάποιον μεσήλικα πότε ένιωσε πραγματικά ενήλικος είναι πολύ πιθανό να μην ξέρει να απαντήσει, ή να απαντήσει χρησιμοποιώντας κάποια σημαντικά ορόσημα από την προσωπική του ζωή, π.χ. όταν έκανε το πρώτο του παιδί, ή όταν έχασε τον γονιό του. Πώς ορίζεται όμως η ενηλικίωση; Ποια είναι τα συστατικά της; Τρία στοιχεία την χαρακτηρίζουν. Η εμπειρία, που αφορά την σχέση μας με τον κόσμο, η υπευθυνότητα, που αφορά την σχέση μας με τον άλλο και η αυτοδιάθεση/αυτονομία, που αφορά την σχέση μας με τον εαυτό μας. Όλα αυτά απαιτούν και τις απαραίτητες διαψεύσεις, δηλαδή τη συνειδητοποίηση πως όλα τα όνειρα δεν πραγματοποιούνται, πως πολλές προσδοκίες δεν ευοδώνονται, αλλά πως εκτιμούμε και προστατεύουμε όσα έχουμε πετύχει.
Οι κοινωνιολόγοι εντοπίζουν πλέον το πραγματικό τέλος της εφηβείας στα 30 χρόνια, όπως το είπατε στην ερώτησή σας. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Υπάρχουν δύο αντικρουόμενες απόψεις. Η μια λέει πως η κοινωνία, οι μεγάλοι, δεν αφήνουν χώρο στους νέους διότι είναι ακόμα ενεργοί και καταλαμβάνουν όλες τις κοινωνικές και επαγγελματικές θέσεις, η δεύτερη υποστηρίζει πως οι νέοι σήμερα είναι ανώριμοι και δεν καταφέρνουν να αναλάβουν τις ευθύνες που τους αναλογούν. Προφανώς και στις δύο απόψεις υπάρχει μια δόση αλήθειας. Ωστόσο οφείλουμε να αναγνωρίσουμε στους νέους πως οι προϋποθέσεις ένταξής τους στον περίπλοκο και εξαιρετικά χαοτικό σύγχρονο κόσμο είναι πολύ πιο απαιτητικές από αυτές που είχαν οι προηγούμενες γενιές και ίσως αυτός να είναι και ένας λόγος που χρειάζονται πολύ περισσότερο χρόνο.
-Η εφηβεία με ψυχολογικούς όρους είναι μια περίοδος την οποία θα την περάσουν όλα τα παιδιά; Υπάρχουν παιδιά που λόγω προβλημάτων προστατεύουν την οικογένειά τους και «παγώνουν» την εφηβεία τους. Πιστεύετε ότι θα την περάσουν αργότερα;
Όπως προαναφέραμε η εφηβεία εξαρτάται από παράγοντες βιολογικούς, ψυχικούς και κοινωνικούς, συνεπώς όλα τα παιδιά βρεθούν κάποια στιγμή στο κατώφλι της εφηβείας. Ο κάθε ένας θα την περάσει με διαφορετικούς τρόπους. Για κάποιους θα είναι ιδιαίτερα έντονη και συγκρουσιακή, για κάποιους άλλους θα είναι μια περίοδος απομόνωσης και καταθλιπτικής διάθεσης, ενώ για πολλούς εφήβους θα είναι μια ιδιαίτερα γόνιμη περίοδος ανακάλυψης και σμίλευσης του εαυτού τους.
Η εφηβεία που «παγώνει», όπως είπατε, δεν είναι μια εφηβεία που αναστέλλεται, αλλά που βιώνεται μέσω της αντίστασης σε αυτήν. Το γεγονός αυτό έχει κάποιες συνέπειες για τις οποίες έχουμε μιλήσει μέσα από τα προηγούμενα ερωτήματα. Όσο αναστέλλεται και εμποδίζεται αυτή η «ροπή προς τα έξω» του εφήβου, τόσο θα υπάρχουν συνέπειες για την ψυχική του ζωή. Δεν θα βιώσει την εφηβεία αργότερα αλλά τις ψυχικές και κοινωνικές συνέπειες της αντίστασης σε αυτήν. Η γονική αγάπη δεν τελειώνει, ο γονικός ρόλος όμως μεταβάλλεται και γι’ αυτό οι γονείς έχουν ευθύνη. Ένας έφηβος θα παραμείνει στο σπίτι αν αισθάνεται ότι το διακύβευμα για την οικογενειακή και ψυχική ισορροπία των γονιών του είναι μεγάλο. Αν το παιδί μας είναι όλη μας η ζωή, αν θυσιάσαμε τη ζωή μας γι’ αυτό, λόγια γονέων που ακούμε πάρα πολύ συχνά, πως περιμένουμε να μας αφήσει και να ανοίξει τα φτερά του; Στην ουσία τίποτα δεν θυσιάσαμε, η γονικότητα είναι μια σοβαρή ευθύνη που αναλαμβάνουμε και που μας δεσμεύει εμάς τους ίδιους, όχι το παιδί. Δεν μπορούμε να περιμένουμε από αυτό να καλύπτει συναισθηματικά κενά ή απλά να μας κάνει παρέα γιατί νιώθουμε μόνοι. Αυτά πρέπει να τα αναζητήσουμε αλλού. Το παιδί οφείλει να γνωρίζει πως υπάρχουν άλλοι άνθρωποι, ενδιαφέροντα, δραστηριότητες που μας συγκινούν πέρα από το ίδιο. Στην αντίθετη περίπτωση αυτό που καλλιεργούμε είναι η ενοχή του παιδιού προς το γονέα, ένα βασανιστικό συναίσθημα που μπορεί να το καταδιώκει σε όλη του τη ζωή και στις μετέπειτα σχέσεις του.
-Τι ανάγκη εξυπηρετεί το piercing ή το tattoo στους εφήβους ή στους νέους;
Ο έφηβος χρησιμοποιεί το σώμα του ως μέσο έκφρασης προκειμένου να προσεγγίσει αλλά και να απωθήσει τον άλλο, προκειμένου να εισχωρήσει σε μια ομάδα, να ανήκει κάπου ή να αποκλειστεί από άλλες ομάδες. Συχνά αισθανόμαστε πως κουβαλάει ένα ξένο σώμα που δεν έχει οικειοποιηθεί ακόμα, ένα σώμα που «φοράει» σαν ξένο ρούχο. Η μοναδικότητα τον τρομάζει. Θέλει να μοιάζει, να προσχωρεί σε ομάδες, να είναι ίδιος με άλλους, να μην έχει ανάγκη να βάλει σε λόγια κάτι για τον εαυτό του, κάτι υποκειμενικό. Συνάμα θέλει να διαφέρει από τα γονικά απειλητικά είδωλα που τον καθηλώνουν σε μια άνιση σχέση, όπου αισθάνεται ότι αφομοιώνεται. Οι κινήσεις διαφοροποίησης και αφομοίωσης εναλλάσσονται αδιάκοπα σε μια προσπάθεια διαμόρφωσης του εαυτού.
To tattoo και το piercing έχουν ενταχθεί σε μεγάλο βαθμό στην εφηβική κουλτούρα και στην ανάγκη των εφήβων να μιλούν για τον εαυτό τους μέσω αυτών που εγγράφουν στο σώμα τους. Παλιά αυτές οι πρακτικές ήταν αρκετά περιθωριακές, όχι όμως σήμερα.
Οι έφηβοι μιλούν λίγο, όχι γιατί δεν έχουν κάτι να πουν αλλά γιατί συχνά δεν βρίσκουν τα λόγια να αναγνωρίσουν τα πρωτόγνωρα συναισθήματα που αισθάνονται. Μέσα από αυτές τις πρακτικές, ο έφηβος αισθάνεται πως έχει κάποιο έλεγχο σε αυτό το σώμα που είναι δικό του, αλλά που δεν μπορεί να αφομοιώσει ακόμα και συγχρόνως απομακρύνεται από τους γονείς του μέσα από μια δήλωση διαφοροποίησης, κόβοντας έτσι τον ομφάλιο λώρο.
Σε ακραίες περιπτώσεις συναντάμε εφήβους και νέους να γεμίζουν με tattoo και piercing μέσω μιας παρορμητικής συμπεριφοράς που τους ωθεί υποβάλλουν το σώμα τους επανειλημμένα σε αυτή τη δοκιμασία. Αυτές οι πρακτικές σηματοδοτούν πιθανότατα μια σοβαρή διαταραχή ταυτότητας που ενέχει και μια διάσταση απόλαυσης μέσω του πόνου.
Οι γονείς οφείλουν να ακούσουν, να συζητήσουν το αίτημα του παιδιού τους να προχωρήσει σε μια τέτοια πράξη, να το ενημερώσουν για τις επιπτώσεις (π.χ. μονιμότητα του tattoo ή κίνδυνος μολύνσεων και ανάγκη καθημερινής απολύμανσης στην περίπτωση του piercing) και να θέσουν κάποια ηλικιακά όρια έτσι ώστε να δοθεί χρόνος στο παιδί να σκεφτεί αν θέλει τελικά να προχωρήσει. Η απόλυτη άρνηση και η σύγκρουση το μόνο αποτέλεσμα που θα έχουν θα είναι η έντονη αντίδραση του εφήβου προχωρώντας στην πράξη αυτή χωρίς ιδιαίτερη σκέψη. Αυτό ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις σύγκρουσης με τους εφήβους μας. Το στοίχημα είναι να βοηθήσουμε τη σκέψη τους να λειτουργήσει, γιατί βρίσκονται σε μεγάλο βαθμό από την πλευρά της πράξης. Όταν θέλουμε να μας ακούσουν, καλό είναι να ξεκινάμε λέγοντας τους « η γνώμη μου είναι πώς…..». Μόνο έτσι θα λάβουν υπόψη τους αυτό που τους λέμε.
– Διαπιστώνουμε στη σύγχρονη ζωή, ότι τα παιδιά, οι έφηβοι αλλά και οι νέοι άνθρωποι, συχνά κάνουν κατάχρηση τους διαδικτύου. Κάποιοι μάλιστα θα εξαρτηθούν από αυτό. Πως εξηγείτε το φαινόμενο και πως μπορούν να βοηθηθούν τα παιδιά και οι γονείς τους;
Μέχρι την αρχή της πανδημίας η σχέση των εφήβων και των παιδιών με το διαδίκτυο ήταν ένα θέμα που ανησυχούσε πολύ. Ξαφνικά, από την μια μέρα στην άλλη αναγκαστήκαμε όλοι να καθηλωθούμε μπροστά σε μια οθόνη και να εκπληρώσουμε όλες μας τις υποχρεώσεις μέσω του διαδικτύου και των δυνατοτήτων που μας δίνει ένας υπολογιστής. Τα παιδιά αλλά και εμείς οι ίδιοι περνούμε αμέτρητες ώρες στον υπολογιστή μας. Έχει γίνει το πιο πολύτιμο εργαλείο μας για να αντιμετωπίσουμε αυτή τη κατάσταση. Αν δεν υπήρχαν οι υπολογιστές και το διαδίκτυο, δεν μπορώ να αναλογιστώ της συνέπειες που θα είχε η πανδημία για την ανθρωπότητα.
Γνωρίζουμε εδώ και πολύ καιρό πως η σχέση των εφήβων με το διαδίκτυο είναι ιδιαίτερα στενή και σύνθετη. Μέσω των κοινωνικών δικτύων εκτυλίσσεται ένα μεγάλο μέρος της κοινωνικής τους ζωής, η ψυχαγωγία τους σχετίζεται και αυτή με την χρήση του διαδικτύου. Ένας έφηβος χωρίς πρόσβαση στο διαδίκτυο μπορεί να περιθωριοποιηθεί.
Όλοι οι ειδικοί συμφωνούν πλέον πως δεν μπορούμε να δαιμονοποιούμε το μέσο αλλά τη χρήση του. Η συνεχόμενη ενασχόληση με βιντεοπαιχνίδια, η παρατεταμένη απομόνωση σε μοναχικές πρακτικές μέσω του διαδικτύου, η ύπαρξη κοινωνικής και ερωτικής ζωής αποκλειστικά μέσω διαδικτύου είναι σημάδια που πρέπει να μας ανησυχούν για ενδεχόμενες ψυχικές δυσκολίες του εφήβου που εκδηλώνονται μέσα από τέτοιες εξαρτητικές συμπεριφορές. Ένας έφηβος που διατηρεί ακέραια την κοινωνική του ζωή, που προτιμά να κανονίσει να βγει με τους φίλους του παρά να κάτσει στο σπίτι στον υπολογιστή του, που έχει σωματικές και πνευματικές ενασχολήσεις που τον ευχαριστούν, έχοντας παράλληλα και μια δραστηριότητα στο διαδίκτυο, δεν πρέπει να μας ανησυχεί.
Αυτό που με απασχολεί περισσότερο για τη σχέση όλων μας με αυτό το μέσο είναι πως μας στερεί δεξιότητες που παλιά είχαμε. Θα σας δώσω το παράδειγμα του GPS που είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για να οδηγηθούμε στον προορισμό μας, μας στερεί όμως την ικανότητα του προσανατολισμού. Παλιά ψάχνοντας, βρίσκαμε τον δρόμο μας, μας έπαιρνε πιο πολύ χρόνο αλλά ξέραμε πως να πάμε κάπου. Αυτόματα αποτυπωνόταν ένας νέος χάρτης στο μυαλό μας. Τώρα, αν χρειαστεί να ξαναπάμε σε έναν προορισμό που είχαμε πάει μέσω του GPS, πιθανότατα δεν θα μπορούμε και θα το ξαναχρειαστούμε. Αυτό συμβαίνει για όλες τις νοητικές αλλά και τις συναισθηματικές δεξιότητες που έρχεται να αντικαταστήσει ο υπολογιστής. Πρέπει να αναλογιστούμε τι αντίκτυπο έχει αυτό στην ανάπτυξη των παιδιών και των νέων. Βλέπουμε όλο και περισσότερα παιδιά να αδυνατούν να γράψουν ή να διαβάσουν και να κατανοήσουν ένα κείμενο σε ένα βιβλίο. Η ευκολία που τους προσφέρει το μέσο, τους αφαιρεί κάτι άλλο, πολύ σημαντικό. Αυτή η διαπίστωση ίσως να αφορά κάτι μη αναστρέψιμο που να σχετίζεται με την εξέλιξη του σύγχρονου ανθρώπου, αξίζει όμως να την μελετήσουμε για να αναπροσαρμόσουμε τις πολιτικές μας ιδιαίτερα στον τομέα της εκπαίδευσης αλλά και της φροντίδας των παιδιών και των εφήβων.