Εφηβεία, Κοινωνία, Βιολογία: Ένα τρίγωνο συν-νοσηρότητας;

13/12: ΕΛΕΝΗ ΖΑΧΑΡΙΑ

Η προβολή του «παιδικού» στην εφηβεία

«Σαν να είμαι 8 χρονών»

Η παρουσίαση αφορά σε μια σύντομη βιβλιογραφική ανασκόπηση της βρετανικής κυρίως σχολής της ψυχανάλυσης και των θεωριών της για το πώς κατά τη διάρκεια της ψυχικής αναδιοργάνωσης στην εφηβεία το ‘παιδικό’ επανεμφανίζεται, πιέζει, δημιουργεί συγκρούσεις αλλά αποτελεί και ευκαιρία επαναδιαπραγμάτευσης άλυτων ενδοψυχικων συγκρούσεων.

Η περίπτωση του Νικήτα, μια θεραπείας 8 ετών, θα προσπαθήσει να φωτίσει τη θεωρητική παρουσίαση και να αναδείξει μέσα από μια πολύ απαιτητική και χρόνια θεραπευτική διαδικασία πώς η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία στην πρώιμη εφηβεία όχι μόνο μπορεί να βοηθήσει στην επαναδιοργάνωση της προσωπικότητας αλλά και να κατασκευάσει εκ νέου την ψυχική ιστορία του υποκειμένου.

Θα ακολουθήσει συζήτηση του περιστατικού και οι συμμετέχοντες που επιθυμούν μπορούν να συζητήσουν επίσης κλινικές βινιέτες απ τη δική τους εργασία με εφήβους όπου αναδεικνύονται αυτά τα ζητήματα.

---

10/1: ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ
Εφηβ(ε)ία και Ανθρωπο-απολογία

---

14/2: ΧΡΗΣΤΟΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ
Εφηβική ψυχοπαθολογία και αναπτυσσόμενος εγκέφαλος

Η γνώση μας για τον εγκέφαλο και την ανάπτυξή του από την παιδική ηλικία έως την εφηβεία έχει αυξηθεί θεαματικά τις τελευταίες δεκαετίες, και αυτή η βαθύτερη κατανόηση άνοιξε νέες ευκαιρίες για την πρόληψη και θεραπεία των ψυχικών διαταραχών, οι οποίες συχνά εμφανίζονται κατά την εφηβεία.

O εγκέφαλος παραμένει εξαιρετικά εύπλαστος καθ’ όλη τη διάρκεια της ανάπτυξης. Ιδιαίτερα κατά την εφηβεία λαμβάνουν χώρα σημαντικές μορφές αναδιοργάνωσης του εγκεφάλου που καθιστούν αυτήν την περίοδο ιδιαίτερα ευάλωτη αλλά και πρόσφορη για προληπτικές παρεμβάσεις. Μεγάλο μέρος της αναδιοργάνωσης και ωρίμανσης που φαίνεται να συμβαίνει κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου έχει χαρακτηριστεί ως πηγή δυσπροσαρμοστικής συμπεριφοράς, όπως η αυξημένη ανάληψη κινδύνων αναφορικά με την κατάχρηση αλκοόλ, την επικίνδυνη οδήγηση και τις απερίσκεπτες σεξουαλικές συμπεριφορές.  Το εκτεταμένο «κλάδεμα – pruning» των νευρωνικών συνάψεων, ειδικά στον προμετωπιαίο φλοιό, καθιστά τον ψυχισμό ιδιαίτερα ευάλωτο στην εκδήλωση ορισμένων σοβαρών ψυχιατρικών διαταραχών.

Από την άποψη της θεραπευτικής παρέμβασης και πρόληψης, ωστόσο, αυτό το παράθυρο «πλαστικότητας» κατά την εφηβεία υποδηλώνει ότι υπάρχει ακόμα χρόνος για να ασκηθεί σημαντική επιρροή στην ανάπτυξη του εγκεφάλου και, ως εκ τούτου, στην οικοδόμηση προσαρμοστικών προτύπων συμπεριφοράς, που μπορούν να αποτρέψουν τη διαταραχή και να ενσταλάξουν ανθεκτικότητα για το μέλλον. Ορισμένες ψυχικές διαταραχές φαίνεται ότι  έχουν επιβλαβείς επιπτώσεις στη  λειτουργία του εγκεφάλου με διαρκείς συνέπειες για την επακόλουθη προσαρμοστική συμπεριφορά. Εάν αυτές οι αλλαγές μπορούν να εντοπιστούν και να κατανοηθούν, μπορεί να είναι δυνατή η εισαγωγή θεραπευτικών εμπειριών που επιτρέπουν στον εγκέφαλο να επιστρέψει στην κανονική του πορεία ανάπτυξης και την αποτροπή της εκδήλωσης ή χρονιότητας μιας  ψυχικής διαταραχής.

Μια άλλη ανακάλυψη με σημαντικές επιπτώσεις αφορά τον ρόλο των γενετικών  παραγόντων στην ανάπτυξη του εγκεφάλου. Τα γονίδια δεν ελέγχουν μονοδιάστατα τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται ο εγκέφαλος. Το περιβάλλον και η εμπειρία είναι εξίσου σημαντικά για την έκφραση των γενετικών επιρροών.  Ως αποτέλεσμα, μια σειρά από παρεμβάσεις, που δεν θεωρούνταν πιθανές πριν από λίγα χρόνια, θα μπορούσαν προοπτικά να καταστούν εφικτές.

Εμπειρίες το ψυχικό τραύμα και καταστάσεις που επιφέρουν επίμονο άγχος, μπορούν να έχουν σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, συχνά σε αλληλεπίδραση με γενετικές επιδράσεις. Αλλά η θεραπευτική εμπειρία, η εκπαίδευση σε δεξιότητες, η κατάλληλη γονική μέριμνα, η ψυχοθεραπεία, και η φαρμακοθεραπεία, μπορούν επίσης να επηρεάσουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου και να καταστήσουν δυνατή την αποτροπή των αρνητικών επιδράσεων των γονιδίων και του περιβάλλοντος, και την ευόδωση μιας πιο υγιούς ανάπτυξης. Το να έχει κανείς έναν γονότυπο που προδιαθέτει κάποιον για ψυχική ασθένεια δεν θα πρέπει πλέον να θεωρείται ως ισόβια καταδίκη για μια διαταραχή.

Η συγκεκριμένη παρουσίαση θα επιχειρήσει να αναδείξει την συνάντηση των σύνθετων ψυχολογικών διεργασιών της εφηβικής ανάπτυξης με τις επάλληλες βιολογικές αναπτυξιακές διεργασίες του εγκεφάλου, εστιάζοντας στην εφηβική σεξουαλικότητα, σε ορισμένες ψυχωσικές και συναισθηματικές διαταραχές της εφηβείας, καθώς και στις ιδιαίτερες επιπτώσεις της κατάχρησης ουσιών σε αυτή την ευαίσθητη ηλικιακή περίοδο.

---

14/3: ΠΕΤΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΣ
Εφηβεία, εξάρτηση, τοξικότητα εφήβου και κοινωνίας

Η προϋπόθεση της αποχής από τη χρήση τοξικών ουσιών και αλκοόλ για τουλάχιστον δύο μήνες, είναι θεμελιακός όρος της [ψυχο]θεραπείας κάθε νέου, χρήστη τοξικών ουσιών. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού, χρειάζονται όροι και προϋποθέσεις.  Παράλληλα, καλούματε να αναλάβουμε εκείνους που κανένας άλλος ειδικός δεν είναι πρόθυμος να αναλάβει κι αυτό δείχνει την τοξικότητα της κοινωνίας. Η οικογένεια και η κοινωνία λένε ότι θα ήθελαν να τους απομακρύνουν το συντομότερο από τις τοξικές ουσίες και να τους εντάξουν στον κοινωνικό ιστό – πράγμα, φυσικά, αδύνατον και ψευδές.

Η χρήση ουσιών είναι μια πράξη. Ο επίσημος ορισμός της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, κάνει λόγο για μια κατάσταση «εξάρτησης», φυσικής και ψυχικής, ενός ατόμου από κάποια τοξική ουσία, η οποία προκαλείται από περιοδική ή συστηματική χρήση αυτής της ουσίας.

Όμως, ο θεωρητικός και κλινικός της εξάρτησης, Claude Olievenstein, θεωρεί ότι πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας την κλιμάκωση της χρήσης και την εμπείρια της χρήσης, την πορεία του ατόμου κατά τη διάρκεια της χρήσης και, βέβαια, την αποξένωσή του, που οδηγεί σε στέρηση της ελευθερίας του. Η χρήση προκαλεί στέρηση της ελευθερίας. Ο Olievenstein προσδιόρισε την προσωπικότητα ενός χρήστη, τις ιδιότητες της τοξικής ουσίας και τη συγκεκριμένη κοινωνικοπολιτισμική στιγμή ως ένα τρίγωνο που βοηθά να κατανοήσουμε το φαινόμενο της χρήσης – η οποία μεταβάλλεται ανάλογα με τις παραμέτρους αυτού του τριγώνου. Στο κέντρο απεξάρτησης που ίδρυσε ο Olievenstein στο Παρίσι, το Marmottan για παράδειγμα, υπάρχει μια κόκκινη διαχωριστική ένδειξη στην πρόσβαση προς τον τομέα απεξάρτησης, τον χώρο χωρίς ουσίες, χωρίς ναρκωτικά, δηλαδή πού τοποθετεί κάποιος τον εαυτό του. Η ψυχοθεραπεία ανήκει στον χώρο χωρίς τοξικές ουσίες και η όλη επεξεργασία της απεξάρτησης αποτελεί προκαταρτική της φάση. Με αναφορά σε κλινικές περιπτώσεις και τις δυσκολίες τους, θα αναδειχτούν αυτά τα ουσιώδη θέματα.

---

4/4: ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΤΖΟΠΟΥΛΟΣ
Η δυναμική του ψέματος κατά Bion στην εφηβεία

---

9/5: ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΚΡΙΤΖΕΛΑΣ
Παιδοποίηση και ψευδοενηλικίωση στην εφηβεία.

Η παιδοποίηση και η ψευδοενηλικίωση στην εφηβεία συνιστούν δύο πιθανές διεργασίες- απαντήσεις στο θεμελιακά ερωτήματα του εφήβου που πορεύεται  από την παιδικότητα στην ενηλικίωση. Στις περιπτώσεις αυτές ο εφηβικός ψυχισμός δεν καταρρέει, δεν περιέρχεται στην σύγχυση ενός ψυχωσικού επεισοδίου αλλά πορεύεται τυφλά σε μια χρόνια έρπουσα πορεία που οδηγεί όμως σε μια ελλειμματική οργάνωση

Η παιδοποίηση συνδέεται με ανωριμότητα, εξάρτηση, προσκόλληση σε συμβιωτικές σχέσεις, αδυναμία αυτόνομης ψυχικής οργάνωσης. Το άτομο δεν αρθρώνει προσωπικό λόγο και τελικά οδηγείται σε δυσκολία διάκρισης του προσωπικού εαυτού από τα αντικείμενα και την πραγματικότητα. Σαν μια παραλλαγή της παιδοποίησης συναντάμε την οριακή σημειολογία, όπου το θεμελιώδες ερώτημα του οριακού εφήβου για σχέση ή μη σχέση δεν μπορεί να βρει σταθερή απάντηση. Ένα δίλημμα ανάμεσα στην ανάγκη για συγχώνευση και στον φόβο της εγκατάλειψης ή του προσωπικού “Θανάτου”.

Στον αντίποδα η ψευδοενηλικίωση ως διεργασία έχει ένα διαφορετικό φαινότυπο. Ο έφηβος κάνει πρόωρες και εξιδανικευμένες ταυτίσεις με ενήλικους ρόλους, οδηγείται σε μια χρηστική συμμόρφωση, ένα «ψευδή εαυτό», αποκρύπτοντας την εσωτερική ευαλωτότητά του, την αδυναμία αυθεντικής συναισθηματικής έκφρασης  και οργανώνοντας ένα ψυχισμό χωρίς εσωτερική ζωντάνια και με την σιωπηλή παρουσία του κενού ή της έλλειψης νοήματος. Παρότι οι δύο διεργασίες μοιάζουν διαφορετικές, η τελική Παθολογία προσομοιάζει. Πόσο μακριά εξάλλου μπορεί να είναι η μη έκφραση της επιθυμίας από την καταναγκαστική υπερσεξουαλικότητα;

Η παιδοποίηση, σε κοινωνικό επίπεδο, μπορεί να αναλογεί στη στάση μιας κοινότητας ή κοινωνίας που παραμένει εξαρτημένη από «γονεϊκές» μορφές εξουσίας ή θεσμούς, αδυνατώντας να αναλάβει την ευθύνη της αυτονομίας της, να προχωρήσει στην αλλαγή της ταυτότητας της. Εκφράζεται μέσα από το συντηρητισμό, την  νοσταλγία για αυταρχικές ή προστατευτικές δομές, το φόβο του ξένου, την παρανοειδή διαχείριση του διαφορετικού και από τη διαρκή ανάγκη για καθοδήγηση κάτι που συχνά οδηγεί σε φαινόμενα παθητικότητας και υποτέλειας. Στην αναλογία με την οριακή παθολογία η κοινωνία δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει δημιουργικά τη ζωτική της ενέργεια και τις μεταμορφωτικές της δυνάμεις – οδηγούμενη είτε σε καταστολή και ακινησία είτε σε εκρηκτική, καταναγκαστική εκδραμάτιση.

Η ψευδοενηλικίωση, αντίθετα, παραπέμπει σε κοινωνίες που παρουσιάζουν μια πρόωρη και επιφανειακή εικόνα «ωριμότητας», υιοθετώντας ρητορικές αυτονομίας, προόδου και δύναμης, χωρίς όμως να έχει συγκροτηθεί ένας συνεκτικός και αυθεντικός συλλογικός εαυτός που να δίνει νόημα στο βίωμα των πολιτών. Η κοινωνία εξωτερικά φαίνεται ισχυρή και αυτάρκης, εσωτερικά κυριαρχεί η ανασφάλεια και το άγχος αποδιοργάνωσης. Μηχανιστικά ισοδύναμα ή το χρήμα μοιάζουν να υποκαθιστούν την αυθεντική χαρά.

Στο σεμινάριο θα υπάρξει συζήτηση πάνω στις αναλογίες αυτές. Θα αναφερθούν κλινικά παραδείγματα και θα ανιχνευθούν προτάσεις και λύσεις για μια διέξοδη θεραπευτική λύση.

---

13/6: ΧΡΗΣΤΟΣ ΖΕΡΒΗΣ
Θεραπεύονται οι έφηβοι; Θεραπεύεται η εφηβεία;